القای تخمک گذاری و بارداری ( Ovulation Induction )
تخمک گذاری به معنی آزاد شدن تخمک در میانه دوره قاعدگی زنان می باشد . تخمک نیمی از ژن ھای مورد نیاز برای تشکیل جنین را دارا می باشد و نیمه دیگر ژنھا درون اسپرم قرار دارد.
در ھر دوره قاعدگی زنان اغلب یک تخمک به مرحله بلوغ رسیده و از تخمدانھا آزاد می شود ، سپس از طریق لوله ھای رحمی به طرف رحم حرکت می کند.
در داخل لوله ھای رحمی، تخمک آزاد شده با اسپرم ملاقات کرده و لقاح اتفاق می افتد. تخمک بارور شده مسیر خود را ادامه داده و وارد رحم میشود و لانه گزینی را انجام می دھد. به این ترتیب بارداری اتفاق خواھد افتاد .
در بعضی زنان ، تخمک گذاری به طور طبیعی و منظم اتفاق نمی افتد که منجر به ناباروری می گردد .
یکی از شایع ترین علت ھای عدم تخمک گذاری ، سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)میباشد که در اصطلاح عامیانه به تنبلی تخمدان معروف است .
سایر علت ھای عدم تخمک گذاری از این قرار است :
- مشکلات مربوط به غده ھیپوفیز
- مشکلات مربوط به غده تیرویید
- سطح بالای ھورمون پرولاکتین ( ھورمون شیردھی ) در بدن
- نارسایی زودرس تخمدان
در روش القای تخمک گذاری با استفاده از داروھای محرک تخمدان ، کمک خواھد شد تا تخمک گذاری در زمان درست اتفاق بیفتد .
بعد از ارزیابی اولیه ، سونوگرافی روز دوم یا سوم قاعدگی انجام شده و داروھای خوراکی و تزریقی محرک تخمدان شروع می شوند ، سپس از طریق جلسات سونوگرافی پاسخ تخمدانھا به دارو و تعداد فولیکول ھای در حال رشد و اندازه آنھا مشخص خواھد شد.
در مرحله بعد ، در زمان مناسب ، داروی آزادسازی تخمک تزریق شده و زمان درست برای انجام رابطه جنسی به بیمار آموزش داده خواھد شد .
تشخیص اینکه آیا این نوع روش درمانی برای زوج مناسب است یا خیر، بعد از ارزیابی اولیه زوج نابارور، توسط پزشک متخصص مشخص خواھد شد .
تلقیح داخل رحمی اسپرم ( Insemination Intrauterine : IUI)
در یک بارداری طبیعی ، در طی رابطه جنسی و انزال مرد ،اسپرم ھا ابتدا وارد واژن زن شده، سپس از دھانه رحم عبور می کنند و وارد رحم میشوند .
تلقیح داخل رحمی اسپرم (آی یو آی) به معنی وارد کردن اسپرم ھای شسته شده ، مستقیما به درون رحم میباشد.
در روش آی یو آی، به علت شسته شدن و آماده شدن اسپرم در آزمایشگاه و جدا کردن اسپرم ھای با سرعت حرکت بالاتر، تعداد بیشتری از اسپرم ھای با کیفیت وارد رحم میشوند، ھمچنین در مکان نزدیک تری نسبت به تخمک قرار می گیرند، به ھمین علت شانس بارداری افزایش میابد .
در روش آی یو آی ممکن است رشد تخمک در خانم با استفاده از داروھای محرک تخمدان القا شود ، یا بدون مصرف دارو و در سیکل طبیعی قاعدگی اتفاق بیفتد. در ھر صورت ، زمان مناسب تزریق داروی آزاد سازی تخمک از طریق سونوگرافی و بر اساس اندازه فولیکول ھا مشخص شده و تلقیح اسپرم به درون رحم بین 24 الی 36 ساعت بعد از تزریق داروی آزاد سازی تخمک ، انجام خواھد شد .
در ارزیابی اولیه زوج ، پزشک متخصص سلامت لوله ھای رحمی، ذخیره تخمدان و تعداد و کیفیت اسپرم را در نظر گرفته و بر ھمین اساس روش آی یو آی را به شما پیشنھاد خواھد کرد .
چه زوج ھایی کاندید استفاده از روش آی یو آی ھستند ؟
- ناباروری به علت ناشناخته
- خانمھای دارای اندومتریوز خفیف
- مشکلات مربوط به دھانه رحم و بافت مخاطی آن
- مردان با تعداد یا حرکت اسپرم کمتر از حد نرمال
- مردان دارای مشکلات نعوظ یا انزال
- عدم توانایی برقراری رابطه جنسی از طریق واژن به علت مشکلات روحی روانی ، جراحت یا واژینیسموس
روش انجام آی یو آی بسیار ساده ،غیر تھاجمی و ارزان میباشد که از مزیت ھای این روش محسوب می شود.
بعد از قرار دادن دستگاه معاینه در واژن ، اسپرم ھای شسته شده از طریق یک کاتتر خیلی باریک به داخل رحم وارد می شوند.
در صورتی که در این روش از داروھای محرک تخمدان استفاده شده باشد، شانس چند قلویی افزایش میابد.
لقاح آزمایشگاهی ( In Vitro Fertilization : IVF)
لقاح آزمایشگاھی یا آی وی اِف ( IVF ) یکی از مھم ترین تکنولوژی ھای کمک باروری در جھان است .
میدانیم که برای شکل گیری جنین ، دو نوع سلول جنسی باید با ھم ترکیب شوند : تخمک از طرف زن و اسپرم از طرف مرد
در یک بارداری طبیعی این دو سلول جنسی پس از لقاح در بدن زن، جنین را شکل می دھند. اما در آی وی اِف ( IVF ) تخمک و اسپرم در خارج از بدن زن و در محیط آزمایشگاه در کنار ھم قرار داده می شوند تا با نفوذ اسپرم به درون تخمک لقاح انجام شود.
سپس جنین به وجود آمده یا بلافاصله به درون رحم منتقل می شود یا در ازمایشگاه منجمد می شود تا بعدا به درون رحم منتقل شود و یک بارداری را به وجود آورد.
مراحل آی وی اِف به شرح زیر میباشد :
١ - ارزیابی اولیه زوج نابارور شامل : سلامت جسمی آنھا، بررسی ذخیره تخمدان و شکل رحم ، تعداد و کیفیت اسپرم و در صورت لزوم بررسی آزمایشات ژنتیک
٢ - سونوگرافی و شروع تحریک تخمدانھا با استفاده از داروھای خوراکی و تزریقی از روز دوم یا سوم چرخھ قاعدگی خانم
٣ - ارزیابی واکنش تخمدانھا به دارو در طی جلسات سونوگرافی و تعیین روز عمل تخمک کشی
۴ - برداشت تخمک از تخمدانھا در زمان مناسب طی عمل تخمک کشی که میتواند با بی حسی یا بیھوشی عمومی انجام شود.
۵ - بارور کردن تخمک ھا به وسیله اسپرم در آزمایشگاه ( نمونه اسپرم یا از قبل گرفته شده و منجمد شده است، یا در روز عمل تخمک کشی گرفته می شود.)
۶ - کشت جنین ھای شکل گرفته در محیط مناسب و ارزیابی تقسیمات سلولی ان با دقت بسیار زیاد
٧ - انجماد جنین در تانک ھای مخصوص یا انتقال آن به درون رحم
به این خاطر که روش آی وی اِف یک روش تھاجمی و پرھزینه محسوب میشود، پزشک متخصص در صورت امکان، ابتدا روش ھای دیگر کمک باروری استفاده می کند و در صورتی که به نتیجه نرسد ، روش آی وی اِف را پیشنھاد می دھد.
لازم به ذکر است که در خانمھای با سن زیر ٣۵ سال احتمال موفقیت آی وی اِف بیشتر است و به طور کلی با افزایش سن ، شانس موفقیت آی وی اِف کمتر می شود.
آی وی اِف به چه افرادی پیشنھاد می شود :
- در زنان دارای ذخیره کم تخمدان
- زنان دارای لوله ھای رحمی مسدود شده یا آسیب دیده
- زنان دارای سندرم تخمدان پلی کیستیک
- زنان دارای بیماری اندومتریوز
- زنان بدون رحم، یا دارای رحم نامناسب برای بارداری ، که نیازمند استفاده از رحم جایگزین ھستند.
- زنان با سابقه سقط مکرر
- مردان دارای تعداد کم اسپرم یا اسپرم ھای با شکل غیر طبیعی
- زوج ھای متقاضی استفاده از تخمک ، اسپرم یا جنین اھدایی
- ناباروری با علت نامعلوم
- زوج ھای که تمایل به انتخاب جنسیت فرزند خود دارند.
- زوج ھایی که می خواھند از منتقل کردن یک بیماری خاص یا ژن معیوب به فرزندان آینده خود جلوگیری کنند.
- زوجی که در حال حاضر قصد بارداری ندارند، اما نگران از دست دادن باروری خود به علت افزایش سن یا بعضی بیماری ھا هستند.
عوارض و مشکلات احتمالی ناشی از آی وی اِف :
- حاملگی چند قلویی که خود می تواند باعث افزایش ریسک وزن کم ھنگام تولد و زایمان زودرس شود.
- سقط
- حاملگی خارج از رحم
- سندرم تحریک بیش از حد تخمدان
- خونریزی، عفونت ، آسیب به روده ھا یا مثانه
تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم یا میکرواینجکشن (Intracytoplasmic Sperm Injection : ICSI )
میکرواینجکشن در واقع نوعی از آی وی اِف میباشد که در آن بجای در کنار ھم قراردادن تعداد زیادی اسپرم و تخمک ، یک اسپرم با کیفیت را مستقیما به درون سلول تخمک بالغ تزریق می کنند و به این ترتیب شانس موفقیت لقاح و شکل گیری جنین را افزایش می دھند.
چه زمانی این نوع از آی وی اِف توسط پزشک متخصص انتخاب می شود؟
- اگر تعداد یا حرکت و یا شکل اسپرم ھای نمونه غیر طبیعی و بسیار پایین تر از حد معمول باشد .
- اگر اسپرم ھا از طریق روش جراحی و نمونه برداری از بیضه جمع آوری شده باشند .
- اگر قبلا عمل وازکتومی( عقیم سازی در مردان ) انجام شده باشد.
- اگر تخمک ھا از قبل منجمد شده باشند.
- اگر به ھر دلیلی نیاز به استفاده از اسپرم منجمد شده میباشد.
- اگر در نوبت ھای قبلی آی وی اِف ، لقاح در آزمایشگاه موفقیت آمیز نبوده باشد و یا تکامل جنین بعد از لقاح دارای اختلال بوده باشد.
- سقط ھای مکرر در بارداری ھای با آی وی اِف
- زنان بالای ٣۵ سال
انتقال جنین یا کاشت جنین : ( Embryo Transfer )
آخرین مرحله از روند آی وی اِف ، انتقال جنین به درون رحم میباشد.
انتقال جنین به دو صورت انجام میشود :
- انتقال تازه ( Fresh Embryo Transfer)
در طی روند آی وی اِف ، در صورتی که شرایط رحم مناسب انتقال باشد، سه الی پنج روز بعد از عمل تخمک کشی، جنین ھا به درون رحم منتقل می شوند .
- انتقال منجمد ( Frozen Embryo Transfer)
جنین ھا پس از رسیدن به مرحله سه روزه ( ھشت سلولی ) یا پنج روزه ( با نام بلاستوسیست و دارای ٧٠ تا ١٠٠ سلول ) بنابر صلاح دید پزشک منجمد می شوند و در زمان مناسب، وقتی شرایط رحم کاملا مناسب باشد، به درون رحم منتقل می شوند.
متخصص جنین شناسی در ھر دوره انتقال ھمیشه بھترین جنین موجود را برای انتقال انتخاب می کند.
شرایط محیط داخلی رحم و ضخامت بافت پوششی رحم (لایه اِندومتر ) نقش مھمی در لانه گزینی موفقیت آمیز جنین ایفا می کنند.
اگر شرایط محیط داخلی رحم برای انتقال جنین آماده نباشد ، متخصصین با استفاده از دارودرمانی به افزایش ضخامت بافت پوششی رحم و بھبود کیفیت آن کمک می کنند.
ھمچنین آنھا ممکن است از روش ھای کمکی مانند تزریق پی آر پی ( PRP ) خراش لایه اِندومتر، تزریق ھورمون رشد و روش ھای کمکی دیگر نیز برای آماده سازی محیط رحم استفاده کنندو
تخمک اھدایی
استفاده از تخمک اھدایی ، تصمیم بسیار مھمی است، بنابراین به خودتان زمان کافی دھید ، با متخصصین در این باره صحبت کنید و به اندازه کافی در مورد آن فکر کنید.
متخصصین در موارد زیر استفاده از تخمک اھدایی را به زوجین پیشنھاد می دھند :
- شما ذخیره تخمدان اندکی دارید و توانایی باروری خود را از دست داده اید.
- تخمک ھای شما به علت مشکلات ژنتیکی منجر به یک تولد زنده نمی شوند.
- شما مبتلا به یک بیماری یا نقص ژنتیکی ھستید و تمایل ندارید که فرزند شما آن را به ارث ببرد.
تخمک اھدایی و اسپرم ھمسر شما در محیط آزمایشگاه لقاح داده شده و جنین شکل می گیرد که قابلیت انتقال به درون رحم شما را خواھد داشت.
بھترین راه برای پیدا کردن و دریافت تخمک اھدایی مراجعه به کلینیک ھا و مراکز درمان ناباروری میباشد .
جنین اھدایی
استفاده از جنین اھدایی ، تصمیم بسیار مھمی است، بنابراین به خودتان زمان کافی دھید ، با متخصصین در این باره صحبت کنید و به اندازه کافی در مورد آن فکر کنید.
متخصصین در موارد زیر استفاده از جنین اھدایی را توصیه می کنند :
- شوھرانی که به علل مختلف اصلا توانایی تولید اسپرم ندارند.
- زوج ھایی که می خواھند از منتقل کردن یک بیماری خاص یا ژن معیوب به فرزندان آینده خود جلوگیری کنند، در حالی که خود ناقل این ژن ھای معیوب ھستند .
با مراجعه به کلینیک ھای ناباروری میتوانید زوج ھایی را پیدا کنید که حاضر به اھداء جنین ھای خود به شما ھستند.این زوج باید ابتدا مراحل لقاح آزمایشگاھی( آی وی اف ) را طی کرده و جنین ھای خود را منجمد کنند.
به محض آماده شدن رحم خانمِ کاندیدِ انتقال ، جنین توسط متخصص مربوطه به درون رحم منتقل شده و یک باروری موفق را شکل می دھد.
این کار ھمچنین مستلزم طی مراحل قانونی و پرداخت ھزینه ھا میباشد .
رحم جایگزین ( Uterus Surrogate)
تصمیم برای کمک به خانواده ای دیگر برای چشیدن طعم پدرو مادر شدن تصمیمی سخاوتمندانه و شجاعانه است که فرد داوطلب برای رحم جایگزین میگیرد .
رحم عضوی در بدن خانم ھاست که جنین را به مدت ٩ ماه در درون خود نگه داشته و رشد می دھد.
بعضی از زوج ھا به دلایل مختلف نیازمند استفاده از رحم جایگزین ھستند :
- وقتی که خانم رحمی را در بدن خود نداشته باشد و یا رحم او به شکلی باشد که توانایی نگھداری یک بارداری موفق به مدت ٩ ماه را نداشته باشد.
- خانم دارای بیماری یا شرایط پزشکی ھست که بارداری برای سلامت خود او و یا جنین خطرناک است .
در این صورت زوج باید از روش آی وی اِف (IVF )استفاده کنند و جنین ھای خود را فریز کنند.سپس جنین ھای تشکیل شده توسط متخصصین ناباروری به درون رحم جایگزین منتقل می شوند .
یک خانم ایده آل برای رحم جایگزین باید بین ٢١ تا ٣۵ سال سن داشته باشد ،دارای ھیچ گونه بیماری مغایر با بارداری نباشد ، نباید بیشتر از ۵ زایمان طبیعی یا بیشتر از دو زایمان سزارین داشته باشد.ھمچنین باید از حمایت کامل در خانواده خود بھره مند باشد.
قبل از پذیرش قرارداد این شخص باید به طور کامل با متخصصین مربوطه در مورد بارداری و زایمان وعواقب آن صحبت کند .
متخصصین ناباروری ھمچنین این شخص و ھمسر او را از نظر سلامتی و دارا بودن شرایط ، از طریق معاینات فیزیکی و تست ھای تشخیصی آزمایشگاھی و مشاوره اعصاب و روان به طور کامل مورد بررسی قرار می دھند .
ھمچنین این کار مستلزم طی مراحل قانونی و عقد قرارداد میباشد .
نوزاد بعد از تولد به والدین حقیقی خود تحویل داده خواھد شد.
پی آر پی (PRP)
پی آر پی یعنی پلاکت غلیظ شده تھیه شده از خون خود فرد .
معمولاً پی آر پی در افرادی که یک یا چند انتقال ناموفق داشته اند، دو روز قبل از انتقال رویان، به داخل رحم تزریق می شود آیا پی آر پی رحم باعث موفقیت صد در صد آی وی اِف می شود؟
اغلب مقالات پیشنھـاد میدھنــد که پی آر پی باعث افزایش نتایج باروری در خانم ھایی که سابقه ضخامت اندومتر پاییـن ، انتقال جنیـن نامـوفق یا سابقــــه چسبندگی داخل رحـم دارند میگـردد .
شکست لانه گزینی جنین به عوامل متعددی نظیر اختلالات کروموزومی ،تکنیک انتقال جنین، مشکلات رحمی و ... بستگی دارد. پس استفاده از این روش درمانی به تنھایی نمی تواند سبب افزایـــش صد در صدی شانس موفقیت لانه گزینی شود .
در مواردی که ضخامت اندومتـر پایین ھست بین روز 8 تا 17 تزریق میگردد و درمـــواردی که سابقـــه انتقـال جنین منفی وجـود دارد دو روز قبل از انتقـال انجــام پذیــر اسـت .
نحوه تھیه پی آر پی یا پلاسمای غنی از پلاکت به شرح زیر است :
مرحله 1 : نمونه گیری از خون فرد انجام می شود
در روش پلاکت درمانی برای کاھش احتمال انتقال عفونت و مشکلات دیگر، نمونه خون اغلب از خود فرد گرفته می شود .
مرحله 2 : خون به مدت حدوداً 15 دقیقه سانتریفیوژ شــــــده و طی آن پلاکت ھا از سلول ھای خونی و دیگر اجزای خون جدا می گردد .
مرحله 3 : پلاسمای به دست آمده اكنون غنی از پلاکت و فاقد دیگر اجـــــــزای سلولی است. در این مرحله پلاسما برای تزریق به درون رحم آماده می شود .
نحوه انجام پی آر پی :
ابتدا فرد بر روی تخت مخصـــوص معــــاینه خوابیده و ناحیه تناسلـــی با دقت توســـــط پزشک شست و شو داده خواھد شد، سپس دستــــــگاه معاینه(اسپکولوم) کار گــــذاری شده و پی آر پی از طریق یک کاتتر بسیــار باریک به داخل رحم تزریق خواھد شد پی آر پی میتواند باعث بھبود پذیرش اندومتر از طریق بھبود تکثیر سلولی، ایجاد عروق و خواص ضد التھابی شود .
پلاکت ھا و فاکتورھای رشد موجود در پی آر پی ، با تحریک تولید بافت جدید باعث افزایش ضخامت اندومتـــــر (لایه داخلی رحم )میشوند و از این طریق احتمال باروری افزایش می یابد .
ھمان طور که گفته شد ، این روش درمانی با پلاسمای غنی از پلاکت خود فرد انجام می شود، بنابراین احتمــــال انتقال بیماری ھای ویروسی ، بروزعکس العمل ھای ایمونولوژیکی یا حساسیت و آلرژی وجود نخواھــــــد داشت لکه بینی بعد از انجام پی آر پی طبیعی خواھد بود.
