ناهنجاری های رحمی می توانند از علل ناباروری، سقط جنین، تولد نوزاد نارس و یا زایمان زودرس باشند. دلایل وجود ناهنجاری های رحمی می تواند مادرزادی و یا اکتسابی باشد. ناهنجاری های رحمی انواع مختلفی دارند که شامل رحم سپتوم دار، رحم تک شاخ، رحم دوشاخ، رحم قوسی و رحم دوگانه می باشند. شایع ترین ناهنجاری رحمی، رحم قوسی یا رحم کمانی است. 

رحم دو شاخ یا قلب شکل

«رحم قلبی‌شکل» اصطلاحی برای رحم‌های دو شاخ است که برخلاف شکل واقعی خود، که باید گلابی شکل باشد، حالتی شبیه قلب دارد.یک انحنا، فرورفتگی یا قوس به داخل، در فوندوس یا بخش فوقانی رحم وجود دارد. شاخ‌های رحم به هم نچسبیده و رحم دو شاخ (دو نیم رحم) ایجاد می‌‎شود. بین دو شاخ، فرورفتگی عمقی ایجاد شده و رحم به شکل یک قلب در می‌آید. رحم دو شاخ می‌تواند در دوران حاملگی منجر به مشکلاتی جدی شود. در زنان مبتلا به رحم دو شاخ خطر سقط، زایمان زودرس و نمایش غیرطبیعی جنین مانند عرضی بودن جنین یا رسد نامناسب جنین افزایش می‌یابد.

رحم سپتوم‌دار (رحم دیواره‌دار)

در این شرایط یک دیواره عضلانی به نام سپتوم در داخل رحم کشیده شده که فضای داخلی آن را به دو بخش تقسیم می کند. این دیواره ممکن است تا دهانه رحم کشیده شود و یا تنها بخشی از مسیر دهانه را مسدود نماید. درواقع، رحم سپتوم‌دار یا دیواره‌دار با داشتن دو حفره، احتمالاً موجب زایمان زودرس، سقط مکرر و زایمان بریچ (تولد نوزاد از سمت پا یا باسن) می‌شود؛ البته به‌طورکلی، این عارضه مشکلی در بارداری طبیعی به وجود نمی‌آورد و هیچ‌گونه علامت خاصی _همچون بی‌نظمی در قاعدگی_ ایجاد نمی‌کند.

باید گفت در برخی موارد، سپتوم با مسدود کردن بخش ارتباطی واژن و دهانه رحم، مانع از خروج خون قاعدگی می‌شود و نیاز به درمان فوری دارد. طبق موارد ذکرشده، برای تشخیص رحم دیواره‌دار نمی‌توان از علائم و نشانه‌های خاصی کمک گرفت؛ بلکه این کار تنها با روش‌های تشخیصی متعدد نظیر سونوگرافی، ام‌آرآی (MRI)، عکس رنگی رحم و… امکان‌پذیر است.

درنهایت نیز می‌توان برای جراحی و خون‌رسانی به دیواره رحم، با روش‌هایی مثل لاپاراسکوپی و هیستروسکوپی، بخش سپتوم را برداشت و بیرون آورد.

رحم تک شاخ

در این نوع از ناهنجاری‌‎ نیمی از رحم رشد نکرده و اندازۀ رحم تقریباً نصف اندازه طبیعی است و معمولاً یک لولۀ فالوپ وجود دارد. این ناهنجاری در مراحل اولیه زندگی شخص به وجود آمده است، در واقع مادرزادی بوده و بر اثر اتفاق یا حادثۀ خاصی نیست.

این بیماری یکی از انواع بیماری‌های ژنتیکی بسیار نادر بوده که طی آن بافت رحم به درستی رشد نکرده است. بسیاری از خانم‌ها تا لحظه بارداری از این وضعیت آگاه نیستند.

کسانی که رحم تک شاخ دارند، دو تخمدان دارند؛ اما تنها یکی از آنها از طریق لولۀ فالوپ به رحم متصل است. این ناهنجاری خطر سقط جنین و زایمان زودرس وحاملگی خارج از رحم را افزایش می‌دهد و به عنوان مشکلات رحمی و ناباروری شناخته می‌شود.

خانم‌های مبتلا به این حالت، اغلب به جای دو لولۀ رحمی یک لولۀ رحمی دارند که احتمال ناباروری اولیه را افزایش می‌دهد. تنها درمان برداشتن شاخ یا نوک رحم و در برخی موارد، سرکلاژ برای کاهش خطر زایمان زودرس است.

رحم قوسی (رحم آرکوئیت یا کمانی) 

این ناهنجاری، انحرافی خفیف از روند تکامل طبیعی رحم می‌باشد. در ناهنجاری رحم قوسی، یک فرورفتگی به سمت داخل در بالای رحم وجود دارد. وجود رحم قوسی در اکثر موارد باعث ایجاد عارضه خاصی نمی گردد اما در مواردی می تواند سبب افزایش خطر سقط جنین درسه ماهه دوم،زایمان زودرس و نمایش غیر طبیعی جنین شود.

رحم دوتایی یا دو رحمی

در این اختلال نادر دو رحم در کنار هم وجود دارد، و هر کدام ممکن است دهانه‌ رحم یا حتی واژن جداگانه داشته باشند. این رحم ها هر کدام قابلیت بارداری طبیعی را دارند و عارضه ای برای فرد ایجاد نمیکنند.حتی ممکن است از چند بارداری که فرد در زندگی تجربه می کند، هر بار در یکی از رحم ها بارداری رخ دهد.

تشکیل نشدن کامل رحم

تشکیل نشدن بخش‌های مختلف رحم، شامل عدم شکل‌گیری برخی قسمت‌ها نظیر سرویکس، واژن، ناحیه فوقانی رحم، لوله‌های فالوپ و یا ترکیبی از آن‌ها است که معمولاً با علائمی همچون عدم وقوع قاعدگی همراه می‌باشد. در اغلب موارد، امکان بارداری با این ناهنجاری وجود ندارد؛ اما درصورت فقدان واژن می‌توان با ایجاد واژن مصنوعی، مقاربت و آمیزش جنسی داشت.

تشخیص ناهنجاری‌های رحمی

 سونوگرافی واژینال : پزشک از طریق واژن سونوگرافی را انجام می دهد و امکان تشخیص ناهنجاری فراهم می گردد.

 هیستروسکوپی : روشی است که در آن پزشک با وسیله ‌ای از طریق واژن وارد رحم شده و درون آن را مشاهده می کند و از این روش می توان برای تشخیص و درمان ناهنجاری های رحمی استفاده کرد.

هیستروسالپنگوگرافی : همان عکس رنگی رحم می‌باشد که طی آن با استفاده از اشعه ایکس میتوان رحم و لوله های فالوپ را مشاهده کرد، به این صورت که ماده حاجب از طریق رحم به لوله ‌های فالوپ وارد می‌شود. هنگام عبور ماده حاجب، تصاویری گرفته می‌شود که به تشخیص نوع ناهنجاری رحم کمک می کند.

سونوهیستروگرام : روشی است که در آن سونوگرافی به همراه تزریق مایع نرمال سالین به داخل رحم انجام می شود. این روش نسبت به سونوگرافی و هیستروسالپنگوگرام، اطلاعات بیشتری از ناهنجاری‌ های رحمی در اختیار پزشک می‌گذارد. 

لاپاراسکوپی : روشی است که توسط ایجاد یک تا سه برش کوچک روی شکم، امکان مشاهده و بررسی داخل حفره شکمی برای پزشک فراهم می گردد. از لاپاراسکوپی گاهی به منظور مشاهده قله رحمی و افتراق رحم دوشاخ از رحم سپتوم دار از آن استفاده می شود.